Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego co do zasady między małżonkami z mocy ustawy powstaje wspólność majątkowa (wspólność ustawowa). Co to w praktyce oznacza? Wszystko, co zostanie nabyte przez jednego z Was lub oboje w trakcie trwania małżeństwa będzie Wasze -  czyli wspólne. Wszystko pozostałe należeć będzie do każdego z Was z osobna (jest to tzw. majątek osobisty) [1].

W tej sytuacji w małżeństwie funkcjonują się trzy masy majątkowe (czyli tak jakby trzy majątki):

a)  majątek wspólny małżonków,

b) majątek osobisty małżonka nr 1,

c) majątek osobisty małżonka nr 2.

Istnienie trzech odrębnych mas majątkowych na co dzień w przeciętnym małżeństwie nie ma większego znaczenia, ponieważ wszystkie środki małżonków z reguły rozgospodarowywane są na zaspokajanie potrzeb rodziny. Ten fakt istotny jest jednak w sytuacji, gdy małżonkowie chcą dokonać przesunięcia majątkowego pomiędzy poszczególnymi majątkami, czyli np dążą do tego, aby antyczny mebel zakupiony z wspólnych pieniędzy małżonków należał tylko do jednego z nich. 

Brak jest przeciwwskazań do dokonywania czynności prowadzących do tego typu sytuacji jeśli chcemy aby np:

1) dana rzecz z majątku osobistego jednego małżonka "przeszła"  do majątku osobistego drugiego małżonka (np. żona za pieniądze otrzymane wskutek darowizny od swojej ciotki kupuje mężowi elegancki zegarek)

2) dana rzecz z majątku osobistego któregokolwiek małżonka "przeszła" do majątku wspólnego małżonków (mąż w związku ze wstąpieniem w związek małżeński postanawia wnieść do majątku wspólnego kupione przed ślubem mieszkanie). 

Wątpliwości w doktrynie nadal wzbudzają jednak przesunięcia majątkowe z majątku wspólnego do majątku osobistego jednego z małżonków[4].

Kiedy (nie)powstaje?

Ustawowa wspólność nie powstanie jeśli:

a) wcześniej małżonkowie zawarli intercyzę,
b) doszło do ubezwłasnowolnienia jednego z nich przed ślubem (o tym kiedy ma to miejsce wspominałam tutaj),
c) doszło do ogłoszenia upadłości jednego z partnerów (czyli w skrócie mówiąc jest to sytuacja, kiedy jeden z małżonków jest bankrutem, co zostanie uznane przez sąd).

W dwóch ostatnich przykładach w momencie zawarcia związku małżeńskiego powstanie z mocy prawa ustrój rozdzielności majątkowej[2].

Ustrój ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej najwcześniej może powstać w chwili zawarcia związku małżeńskiego, ale istnieje także możliwość aby powstał w późniejszej chwili (jeśli w czasie trwania małżeństwa ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków zostało uchylone bądź umorzono, ukończono lub uchylono postępowanie upadłościowe, a także jeśli w czasie trwania małżeństwa doszło do rozwiązania majątkowej umowy małżeńskiej)[3].

Majątek osobisty 

W rozumieniu kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest to występujący w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej majątek należący wyłącznie do jednego małżonka. W związku z powyższym jest on jedyną osobą uprawnioną do rozporządzania jego składnikami.

Art. 33 k.r. i o. tworzy katalog zamknięty składników majątku osobistego, w konsekwencji czego składniki niewskazane poniżej wchodzą w skład majątku wspólnego.  Regulacja ta może wydawać się skomplikowana, dlatego przy każdym punkcie widnieje przykład 😉

Zgodnie z brzmieniem ww. przepisu do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej (przed zawarciem małżeństwa np. kupione mieszkanie);

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił (jeśli więc teść w ramach umowy darowizny przekaże swojej córce kolekcjonerski klaser to zięć będzie miał do niego prawo wtedy, jeśli teść w ww. umowie to zaznaczy);

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (np. przedmioty stanowiące wkład do spółki cywilnej, której wspólnikiem jest małżonek);

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków (np. odzież, pościel, przedmioty niezbędne do wykonywania pracy zarobkowej; w kontekście przedmiotów służących do osobistego użytku jednego z małżonków należy przede wszystkim wziąć pod uwagę konkretną sytuację danej pary. Wydaje się bowiem, że np. sprzęt sportowy czy kultu religijnego może z powodzeniem służyć obojgu małżonkom, ale ze względu na potrzeby, zainteresowania czy pasje jednego z małżonków zostają jednak przypisane tylko jemu (np. rower uprawiającego kolarstwo małżonka, osobisty medalik, wózek inwalidzki itp.[5].

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (np. prawo do otrzymywania alimentów);

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość o czym mowa poniżej)

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków (czyli roszczenia o wypłatę należnej pensji; Uwaga! nie dotyczy to pensji wypłaconej!);

8) nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków (np. nagrody za osiągnięcia artystyczne czy naukowe[6]);

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy (np. wynagrodzenie pisarza za sprzedane wiersze);

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (tzw. surogacja, o czym mowa poniżej).

Majątek wspólny

Z reguły przedmioty nabywane przez małżonków, razem bądź oddzielnie, wchodzą w zakres majątku wspólnego. Co zatem należy rozumieć pod pojęciem nabycia? Chodzi o każdy sposób uzyskania przedmiotu majątkowego, nawet przedmioty uzyskane w wyniku przestępstwa![7]

W skład majątku wspólnego wchodzą w szczególności:

a) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

Tak! W małżeństwie wypłacone Tobie Twoje wynagrodzenie jest de facto także wynagrodzeniem małżonka 😊 Pojęcie wynagrodzenia należy intepretować w sposób szeroki, jest to  np. stypendium[8], emerytura czy renta[9], nieistotna jest także w tym przypadku podstawa prawna zatrudnienia (umowa zlecenia, umowa o pracę, powołanie, umowa o dzieło, mianowanie etc.), a w grę wchodzi także wynagrodzenie uzyskiwane w ramach tzw. pracy na czarno. Co istotne, w skład majątku wspólnego małżonków wchodzą także wszystkie świadczenia uzyskiwane przez małżonka-pracownika m.in. regulaminowe premie i nagrody (wyjątkiem są nagrody za osobiste osiągnięcia), diety, ryczałty, ekwiwalent za niewykorzystany urlop, odprawy[10].

Uwaga! Wynagrodzenie za pracę jednego z małżonków wchodzi w skład ich majątku wspólnego jedynie jeśli jest ono już wypłacone.

b) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego małżonków;

Dochody ze składników wchodzących w skład majątku osobistego małżonka wchodzą w skład majątku wspólnego, jeśli więc np. jeden z małżonków przed zawarciem małżeństwa prowadził przedsiębiorstwo, to przynoszone przez nie zyski po jego zawarciu będą wchodzić w skład majątku wspólnego małżonków[11].

Co istotne, odsetki od wkładów na kontach bankowych również wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków, nawet jeśli sam kapitał wchodzi w skład majątku osobistego jednego z nich[12]. Jeśliby w sposób hipotetyczny przyjąć, że za odsetki dokonano zakupu np. mieszkania to będzie ono należeć do obu małżonków [13].

Pozostając w tematyce nieruchomości należy wskazać, że nie stanowi dochodu z majątku osobistego przyrost wartości mieszkania należącego do jednego z małżonków. W doktrynie wskazuje się bowiem, że wejście dochodu do majątku wspólnego związane jest zawsze ze zmianą składu majątku wspólnego, natomiast przy wzroście wartości składników majątku wspólnego skład majątku się nie zmienia[14].

Co ciekawe, w skład majątku wspólnego małżonków wchodzi prawo najmu lokalu mieszkalnego nabyte w czasie trwania małżeństwa[15]

c) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

d) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Do majątku wspólnego małżonków zalicza się także przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków, nawet gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę tylko przez jednego z małżonków, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. W doktrynie panuje pogląd, że są to m.in. meble pokojowe, firany, zasłony, rolety, sprzęt RTV, sprzęt AGD, czy sprzęt oświetleniowy[16]. Co wynika z powyższego? Jeśli teściowa zapisze swojemu synowi designerską kanapę to stanie się ona także kanapą synowej, chyba że teściowa wskaże, że sobie tego nie życzy.

Surogacja

Wyjątkiem od wyżej wskazanej reguły jest tzw. surogacja uregulowana w art. 33 pkt. 10 k.r. i o. który stanowi, że do majątku osobistego każdego z małżonków należą między innymi przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Surogacja polega na tym, że ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wchodzące pierwotnie w skład określonego majątku nabywane są inne przedmioty, które wchodzą niejako w ich miejsce. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego surogacja jest po prostu zastąpieniem jednego składnika majątku osobistego innym składnikiem[17]

Pół na pół?

A co gdy małżonkowie kupią dany przedmiot częściowo ze środków pochodzących z majątku osobistego jednego z nich, a częściowo z ich majątku wspólnego? Taka rzecz co do zasady wchodzi do majątku osobistego małżonka i do majątku wspólnego małżonków w udziałach odpowiadających stosunkowi środków przeznaczonych z tych majątków na jej nabycie[18].

Co istotne, w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego[19]

Jak widzicie, w małżeństwie zasada „co Twoje to i moje” ma bardzo szerokie zastosowanie!